به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از مشهد، نشست علمی مدرسه فجرانه با موضوع «انسان‌شناسی از منظر مرحوم امام خمینی(ره)» در محل مدرسه علمیه امام محمدباقر(علیه‌السلام) برگزار شد.
در این نشست، حجت‌الاسلام صالحی به تبیین دیدگاه‌های امام خمینی(ره) درباره انسان‌شناسی پرداخت و نگرش‌ها و روش‌ها در انسان‌شناسی را، از منظر ایشان مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
حجت‌الاسلام صالحی با اشاره به پیچیدگی مباحث فلسفی گفت: هرگاه بحث فلسفه به میان می‌آید، مباحث کمی سنگین می‌شود و برای سهولت در فهم، باید آنها را به صورت روشمند و دسته‌بندی‌شده ارائه کرد.
وی با بیان اینکه انسان‌شناسی در علم کلام بررسی می‌شود و در این زمینه دو رویکرد کلی نگر و جزئی نگر وجود دارد، توضیح داد: در نگرش کلی نگر، مفهوم و ماهیت انسان به‌طور کلی بررسی می‌شود. در این نوع نگرش، به دنبال یک تعریف جامع و مانع از انسان هستیم که در علم منطق طبق قواعد باید به‌گونه‌ای باشد که همه افراد را دربرگیرد و در عین حال هیچ‌گونه فردی را از این تعریف خارج نکند. از این رو، تعریف «حیوان ناطق» به‌عنوان تعریف انسان در علم منطق مورد پذیرش است، چراکه شامل همه انسان‌ها می‌شود و همچنین هیچ‌گونه فردی که به این ویژگی نرسیده باشد، در این تعریف نمی‌گنجد. در حالی که تعریف «حیوان خیاط» نمی‌تواند تعریف دقیقی از انسان باشد، زیرا همه انسان‌ها چنین ویژگی‌ای ندارند و در عین حال، «حیوان راه رونده» نیز به دلیل اینکه شامل موجوداتی همچون گوسفند می‌شود، برای تعریف انسان صحیح نیست.
حجت‌الاسلام صالحی در ادامه با اشاره به نگاه کلی نگر امام خمینی(ره) به انسان‌شناسی اظهار داشت: مرحوم امام خمینی(ره) بیشتر به دیدگاه کلی نگر نگاه کرده و بر این باورند که انسان در این جهان رشد و نمو پیدا می‌کند و مولود عناصر طبیعت است. در این دیدگاه، انسان دارای نفس و بدن مادی است و اگر نفس از بدن مادی استقلال پیدا کند، مرگ اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر، موت انسان به معنای استقلال نفس از بدن مادی است.
وی به بیان یک قاعده در علم کلام پرداخت و گفت: یک قاعده در علم کلام وجود دارد که می‌گوید «واجد شئ معطی شئ هست»، یعنی کسی که دارای چیزی باشد، می‌تواند آن را عطا کند. به همین ترتیب، ما مهربانی، خوبی و زیبایی‌های خود را از خداوند متعال گرفته‌ایم، چراکه خداوند غایت الغایات است و هدف نهایی انسان‌ها، رسیدن به سوی خداوند متعال است.
حجت‌الاسلام صالحی به تبیین نگرش جزئی نگر در انسان‌شناسی پرداخت و گفت: نگرش جزئی نگر به بررسی ابعاد روانی، شخصیت و ویژگی‌های فردی انسان می‌پردازد. در این نوع نگرش، به ویژگی‌های خاص و شخصیت‌های مختلف انسان‌ها توجه می‌شود که البته امام خمینی(ره) در این بخش، بیشتر به جنبه‌های تربیتی و معنوی انسان تاکید دارند.
مُدرس حوزه علمیه خراسان افزود: امام خمینی(ره) به این نکته اشاره دارند که هدف از بعثت انبیاء، انسان‌سازی است. به نظر ایشان، انسان باید از لحاظ تربیتی، معنوی و روحی رشد کند تا در نتیجه، جهات طبیعی و جسمی او نیز تقویت شود.
حجت‌الاسلام صالحی به بررسی روش‌های انسان‌شناسی پرداخت و اظهار داشت: در روش‌شناسی انسان‌شناسی، چهار نوع تقسیم‌بندی انسان‌شناسی تجربی و علمی، انسان‌شناسی فلسفی و عقلی، انسان‌شناسی عرفانی و کشف و شهود و انسان‌شناسی تعبّدی و دینی وجود دارد.
وی در توضیح روش علمی و تجربی گفت: این نوع انسان‌شناسی بیشتر در زمینه‌های فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی مورد بحث قرار می‌گیرد و عمدتاً بر اساس تجربه استوار است. در این روش، انسان بیشتر در ابعاد مادی و فیزیکی خود بررسی می‌شود و در این دیدگاه، به ماوراءالطبیعه و مفاهیم غیرمادی توجهی نمی‌شود. در این نگرش، انسان به‌طور عمده به‌عنوان موجودی مادی و جسمانی شناخته می‌شود و جنبه‌های روحی و معنوی او کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
حجت‌الاسلام صالحی در ادامه با اشاره به نظر امام خمینی(ره) در مورد این رویکرد گفت: امام خمینی(ره) به شدت بر این باورند که غرب، انسان را تنها در ابعاد مادی می‌بیند و حتی در این نگاه نیز انسان را ناقص شناخته است. به‌طور مثال، در بسیاری از جوامع غربی، زن به‌عنوان یک ابزار جنسی مورد توجه قرار می‌گیرد، نه به‌عنوان یک موجود دارای کرامت انسانی.
اسناد حوزه علمیه در خصوص روش دوم، یعنی انسان‌شناسی فلسفی و عقلی، توضیح داد: در این روش، انسان از طریق استدلال و شناخت عقلانی بررسی می‌شود، در این نوع بررسی، فرد به دنبال کشف حقیقت انسان از طریق تفکر و عقل است و این روش بیشتر از روش‌های دیگر برای عموم مردم قابل فهم است. امام خمینی(ره) نیز به این روش اعتقاد دارند و آن را روشی بهتر و قابل دسترس‌تر از سایر روش‌ها می‌دانند.
وی سپس به روش سوم، یعنی انسان‌شناسی عرفانی و کشف و شهود، پرداخت و گفت: این روش نیاز به سیر و سلوک و ریاضت فراوان دارد. در این روش، فرد از طریق تجربه‌های درونی و کشف‌های معنوی به شناخت انسان دست می‌یابد و این نوع شناخت برای همه افراد ممکن نیست و نیازمند آمادگی و سعی و تلاش زیاد است.
حجت‌الاسلام صالحی همچنین با اشاره به روش چهارم، انسان‌شناسی تعبّدی و دینی گفت: این روش بر اساس ایمان به دین و رهبران دینی استوار است. به‌طور مثال، نمی‌توان به فردی که خدا را قبول ندارد، تلقین کرد که چون در قرآن آمده است خدا وجود دارد، پس خدا هست. ابتدا باید وجود خدا از طریق دیگر دلایل و استدلال‌های عقلی اثبات شود و سپس می‌توان از قرآن و سخنان پیامبران و ائمه معصومین استفاده کرد.
مُدرس حوزه علمیه خراسان در ادامه به تعریف انسان از منظر امام خمینی(ره) پرداخت و گفت: امام خمینی(ره) در صحیفه نور، جلد ۱۰، صفحه ۶۲، تعریف جامع و دقیقی از انسان ارائه داده‌اند. ایشان می‌فرمایند: «انسان مظهر همه صفات الهی و خلاصه موجودات عالم است که حقایق آنها را در نفس خود دارد.» به عبارت دیگر، انسان در ذات خود حقیقت و صفات الهی مانند علم، حب، بغض و دیگر صفات را دارد و باید این صفات را به فعلیت برساند تا به انسان کامل تبدیل شود.
وی در ادامه افزود: امام خمینی(ره) معتقدند که انسان موجودی چندبعدی است که امکان ترقی در جهات کمال یا نقصان را تا نهایت درجات آن دارا است. انسان‌شناسی از دیدگاه امام خمینی(ره) علمی پیچیده و دشوار است که تنها با بهره‌مندی از آموزه‌های وحی می‌توان آن را فهمید.
حجت‌الاسلام صالحی گفت: مهم‌ترین ویژگی انسان فطرتاً عشق به کمال مطلق است. این کمال مطلق تنها در خداوند متعال یافت می‌شود و انسان فطرتاً عاشق جمال خداوند است، هرچند که ممکن است از آن غافل باشد.
شایان ذکر است؛ این نشست علمی با حضور جمعی از طلاب و علاقه‌مندان به مباحث فلسفه و کلام اسلامی به پایان رسید.
نظر شما